Nicaragua, laku eta sumendi lurraldea

Herriak 40 sumendi ditu Pazifikoaren kostaldean zehar

Irudian Amerika Zentrala ikus daiteke, zehazki Nicaraguako errepublika, Honduraseko hegoaldean eta Costa Rica-ko iparraldean, Caribe itsasoaren ondoan (argazkiaren eskumaldean) eta Ozeano Pazifikoa (ezkerraldean).

Nicaragua, ia 130.000 kilometro karratuekin (Greziako azalera bezala, gutxi gora behera), eremuko herririk handiena da.

Askotan "lakuen eta sumendien herria" deitzen zaio, hainbat dituelako; bestalde, 40 sumendien kate bat dauka Pazifiko kostaldean zehar (iparraldetik hegoaldera). Kostalde honetan (behean, ezkerraldean, lur eremu luzexka bat) Fonseca-ko golkoa dago, portu natural bat Honduras eta El Salvadorrekin elkarbanatuta. Hegoaldean Cosigüinako penintsula daukagu, izen bereko sumendiaren errautsetatik, hareatik eta labatik eratuta.

Artikuluak buletin honetan...

• 1
  MISKITO HERRIAREN JATORRIA
• 2
  “SIHKRU TARA” JAIALDIA, BILKURA HANDIA
• 3
  PAUTA MAN, AHOTS BERRI BAT LURRALDE MISKITOTIK
• 4
  ZAPOREEN ORTZADARRA
• 5
  AHOZKO TRADIZIOA BERRESKURATZEN
• 6
  LANDAKO BIZIMODUA

Herri indigena da. Odol europarra, beltza eta ulua nahastean sortu zen. Europatik heldutakoak merkatariak eta piratak ziren, Cabo Gracias-era 1612an lehenengo bukanero frantsesak heldu zirenetik Nikaraguara etortzen jarraitu zutenak, harik eta 1633tik aurrera ingelesak ezartzen hasi ziren arte. Beltzei dagokienez esklabo afrikarrak ziren, Antilletako kolonia ingelesetatik ihes egin zutenak eta ontziak hondoratzean bizirik iraun zutenak, eta gerora bawihka herriak bahitu zituenak 1642an esklabo-ontzi bat Cayos Miskitos-en hondoratu zenean. Bawihka (edo tawira) herria Coco Wangki ibaiaren hegoaldean eta Bambana eta PRINZAPOLKA ibaien iparraldean bizi zen; herri hori izan zen mestizajearen oinarria, gerora prinsu eta kukra herrietara ere zabaldu zena.

Miskito izena hainbat modutan idatzi izan da (mískitu, mískuito, móskito, mosquito, mosco, etab.) eta jatorri asko izan ditzake. Espainiarrek indiar misto (indios mixtos) esaten zieten, aipatutako indioen eta beltzen arteko nahasketa zela eta. Baina moscos edo moscas ere deitzen zieten, Costa Rica eta Kolonbiako muiska edo txibtxa herriaren senidetzat zituztelako. Hala ere, Gibsonek iradokitzen du mosquito deitu zitzaiela su-armak edo mosketeak (ingelesez, musket) zeuzkaten bakarrak zirelako.

Arma horiek lortuta, miskito gerrazaleek hurrengo mende eta erdian zehar Hondurasetik Panamaraino 20 tribu inguru menderatu zituzten. XVIII. mendean errege miskitoek zergak biltzen zituzten ia Karibeko kostalde osoan, Belizetik Panamaraino, eta Espainiaren aurkako gerretan ingelesen aliatu baliagarri bezain ezinbestekoak ziren.

Herri Indigenen Nazioarteko Egunaren ospakizunen baitan, Waspám udalerrian jaialdi indigena ospatu zen, Sihkru Tara delakoaren testuinguruan. Bertan Nikaragua eta Honduraseko ehunka miskitok parte hartu zuten 2017ko abuztuaren 4, 5 eta 6an egindako kultur jardueretan, Solidaridad Internacional - Nazioarteko Elkartasuna GGKEaren laguntzarekin, eta helburu hartuta Nikaraguako Karibeko kostaldean lidergo indigena berria eratzea, bertako kultura indigena babestuta.

Sihkru Tara urteroko jaia da eta naziobiko ikuspegia du; izan ere, Nikaraguako eta Honduraseko miskitoen artean ez dago mugarik, eta bi herrialdeak ezagutza tradizionala bizirik mantentzeko helburuarekin biltzen dira. Izenak adierazten duen moduan, Sihkru Tara “bilkura handia” da miskito hizkuntzan. Topaketaren bidez miskito kultura indartzea da asmoa, baita antzinako ohiturak eta memoria bizirik mantendu ere.

Jaiaren jatorrian alderdi mistikoa dago, antzinako erritu batean oinarritzen baita, non miskitoek haien arbasoen espirituekin komunikatzea lortzen duten. Hori dela eta, Sihkru Tara hildakoen omenez ospatzen den jaia da. Hala ere, jatorri erlijiosoaz harago doa topaketa, eta aldarrikapen kultural eta etnikoetarako unea ere bada. Horregatik, ohitura miskitoei eta haien tradizio komunitarioari erreferentzia egiten dieten hainbat dantza, kanta, otoitz eta bestelako adierazpen motak egon ohi dira ere.

Juan Carlos Ocampo Zamorak, gaztelaniaz eta miskitoz 200 abestitik gora idatzi ondoren, lehenbiziko diskoa grabatu berri du Mexikon. Bertan master bat ikasten ari da bere ibilbide musikala abiatzeko asmoz. Pauta Man edo suzko gizona izena jarri dio bere buruari, eta Nikaraguako Karibeko kostaldeko komunitate miskitoetakoa da.

“Gure lurraldea kentzen digutenean, gizabanako eta herri gisa dugun askatasuna galtzen ari gara, eta askatasuna kentzen badizute dena kendu dizute. Askatasuna da ondasunik preziatuena, eta pertsona gisa mantentzea zailena dena”.

Ocampok beste inork baino hobeto daki komunitateetako bizimoduaren gogortasunaz, eta musikaren bidez arreta erakarri nahi du bere lurralderantz eta herri indigenetarantz. Gabeziak salatzeaz gain, garapen kulturala sustatu nahi du, autonomia eraberritu eta hizkuntza propioaren edertasunaren berri eman.

“Asko sinisten dut kulturen arteko hartu-emanean.  Masterra ikasten ari naiz Mexikon, Karibeko kostaldeko nire komunitateetara itzultzean aplikatzeko”.

"Nikaraguako Karibeko kostaldeko sukaldaritza edo janaria, zapore anitz eta exotikoko ortzadarra, aldatuz joan da denborarekin, harik eta egun duen forma hartu duen arte faktore ekologiko, historiko eta ekonomikoen poderioz. Halaber, gure ondarearen parte da eta gure nortasun kulturala finkatzen du". Hala dio Roland Hill-ek, argi eta garbi, misikito kulturari buruzko bere blogean. Harrotasunez, tokiko zapore bakoitzean topatzen du lurralde honen historia, kolonialismoak kolpatua, eguzkiak gorritua, Karibeko haizeek orraztua eta sustrai afrikarren xigortua, alegia.

Horrela, errezeta tipiko bat aztertuko dugu, lurralde hauetako kulturen arteko nahasketa topatzeko, bertako gastronomiak esploratzen duen zaporeen ortzadarrean. Honako aholku hauek jarraituta, indabak eta arroza kokoarekin (gallo pinto con coco) prestatzeari ekingo diogu:

Rice and Beans

(Indabak eta arroza kokoarekin, edo gallo pinto con coco)
 

Osagaiak:

•     450 g indaba
•     2 kg 250 g arroz
•     2 koko
•     Azukrea
•     Piperbeltza
•     Tipula 1
•     Pipermin 1 (chile cabro)

Prozedura: Kokoa birrindu eta beratzen jarri bi litro uretan. Ondoren, zukutu eta litro 1 koko esne lortuko dugu. Indabak egosten jarri eta prest daudenean

gehitu esnea, gehitu azukrea eta piperbeltza nahierara, eta baita tipula eta piperminaren azala ere. Estali lapikoa eta utzi berriz ere irakin dezan. Irakiten

hasten denean, eragin 5 minutuz eta itzali sua.

Indabek irakin aurretik, garbitu arroza eta jarri frijitzen. Arrozaren ura lehortzen denean gehitu indabei, eragin guztiari eta estali ur guztia lurrundu arte.

Ondoren, itzali sua eta prest egongo da zerbitzatzeko (10 pertsonarentzako).

Erreferentzia gehiago: La Prensa

Zopiloteen erregeak jai bat antolatu zuen Nikaraguako zeruetan. Apo batek parte hartu nahi zuela eta, herrialdeko hegazti guztiekin hodeietara joaten lagundu zioten. Hainbat argitaletxek miskiten ahozko tradizioa berreskuratzeko eta denborarekin ez galtzeko atera berri dituzten izenburuen artean bilatu beharko dugu ipuin honen amaiera. Ekimena izugarri gustatu zaigu, eta hemen jaso dugu istorioaren hasiera; ziur gaude zuek ere harrapatuko zaituztela. Adi hegaztien izen iradokitzaileei.

Managua Furiosa-tik, honela ospatzen dute literatura ekimen horien guztien agerpena:

“Gure konstituzioak ezartzen du Nikaraguako herria multietnikoa dela, eta horrek herrialdeko aniztasun kultural eta linguistikoari iraunkortasuna ematen dio. Nazioko hizkuntza ofiziala gaztelania izan arren, Atlantikoko kostaldeko hizkuntzek aitortza ofiziala izan behar dute beren eskualdeetan. Hala ere, hizkuntza horietako askok ez dute prestigiorik izan, hala nola rama hizkuntzak, eta hortaz hiztun kopurua behera doa etengabean; beste hizkuntza batzuek, aldiz, irautea lortu dute, miskitoak eta mayagnak esaterako. Gure herrialdeko aniztasun linguistikoa zaintzeko, elkarte askok haurrentzako liburuak argitaratu dituzte miskito hizkuntzan. Horrela, txikitatik irakasten zaie irakurzaletasuna eta baita bertako hizkuntzaren balioa eta garrantzia ere".

Tradizioaz, gastronomiaz eta ahozko eta musika tradizioaz gain, inguruarekiko harremana ere badago. Nikaraguako Karibeko kostaldeko biztanleentzat, landa-eremua da beren bizitza-iturri nagusia. Landa-eremuan bizi dira, bertatik elikatzen dira eta bertan finkatzen dituzte beren etxeak. Solidaridad Internacional - Nazioarteko Elkartasuna-n harro gaude urte hauetan 500 lider komunitario inguru trebatu ditugulako baliabideak modu jasangarrian kudeatu ditzaten.

Azkenengo trebakuntza-saioan 23 lider komunitariok hartu zuten parte, “Campesino a Campesino” delako metodologiaren bidez. Izurriteen kontrola eta elikadura-segurtasunari buruzko gaiak landu ziren, besteak beste. Trebakuntza saioak Moss komunitatean egin ziren eta honako komunitateetako eragileek hartu zuten parte: San Jerónimo, Kururia, Miguel Bikam, Tasba Pain, Francia Sirpi, Santa Clara, Sagnilaya, Moss, Santa Marta eta Sisin.

Landako eskoletako parte hartzaileak beren komunitateetako eragileak dira, eta horregatik ematen diote garrantzia saioetan landutako gai anitzetan trebatzen jarraitzeari. Santos Morales Sisin komunitateko ekoizlearen arabera, landako eskoletan parte hartzeko interesa piztu zitzaion, helburu duelako “aurrera egitea, komunitateko kide batzuei elikadura hobea izaten erakusteko”. Bestalde, Santa Martan bizi den Eloy Martinezek saioetan ikasitakoaren garrantzia nabarmendu zuen; bereziki, “lurra nola sailkatu eta ereinaldian ateratzen diren intsektu-motak ezagutzea”. Izan ere, bere ustez, egunero ari dira lanean izurriteekin akabatzeko.

Bi egun horietan ikasi zuten “nola defendatu edo babestu lursailak”  eta adierazi zuen gustatu zitzaiola “guk lan egiten dugulako baina ez dakigulako noiz erasotzen gaituzten; eta orain bai, orain badakigu noiz egiten duten eraso eta nola egin horren aurka”. Moduluak barne hartzen zituen ekoizpenari lotutako beste hainbat gai ere, hala nola elikadura- eta nutrizio-segurtasuna, erabilera agroekonomikoa, haziak modu artisauan erauztea, ongarritegi ekologikoa eraikitzea, basoko laborantza sistemak eta izurriteen erabilera integratua, eta baita ikuspegi sozialagoa zuten beste batzuk ere, adibidez generoari, justizia sozialari eta balioei buruzko saioak. Trebakuntza-saioak Campesino a Campesino metodologian oinarritu ziren, eta hortaz, ariketa praktikoak gauzatu ziren teoriaren bidez ikasitakoa finkatzeko.